Муркаш районӗнче мультисервис лавкки ӗҫлеме пуҫланӑ. Вӑл Иштерек ялне пырсан вырӑнтисем часах пухӑннӑ. Кам ҫӑкӑр туяннӑ, кӗнеке вулама юратакансем илемлӗ литература илнӗ, теприсем патшалӑх пулӑшӑвне ятарлӑ портал урлӑ илмелли майсемпе паллашнӑ.

Нумай енлӗ пулӑшу кӳрекен лавккана ӗҫлеттерес пуҫарӑва асӑннӑ районти тӗп вулавӑшпа Муркашри райпо пӗр шухӑшлӑн татса панӑ. Ҫапла вара апат-ҫимӗҫ лавкки илемлӗ литература валеҫекен куҫса ҫӳрекен пункта, патшалӑхӑн тата муниципалитетӑн пулӑшӑвне кӳрекен чӳречене ҫаврӑннӑ.

Лавккасӑр Иштерек ялӗ автолавккӑна яланах хапӑл. Хальхинче те ҫавӑн пекех пулнӑ. Ҫӑкӑр тавраш туяннипе пӗрлех вӗсем чӑваш ҫыравҫисен кӗнекисене илнӗ. Патшалӑх пулӑшӑвне илме май пуррипе паллаштарнине те ял халӑх кӑмӑлтан итленӗ.

Йӗпреҫ районӗнчи Ҫӗнӗ Выҫли ялӗнче фельдшерпа акушер пункчӗ ҫӗкленет. Ӑна хӑпартма «Мостстройинвест» тулли мар яваплӑ обществӑна шаннӑ.

Йӗпреҫ район администрацийӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, тухтӑр ҫуртне тума 4 миллион та 133 пин тухса кайӗ. Смета хакӗ ҫакӑн пек.

ФАПа Чӑваш Ен Элтеперӗ 2012 ҫулхи чӳк уйӑхӗн 2-мӗшӗнче йышӑннӑ ял ҫыннисене медицинӑпа санитарин пирвайхи пулӑшӑвне лайӑхлатасси ҫинчен калакан хушӑвӗпе килӗшӳллӗн ҫӗклеҫҫӗ. Асӑннӑ документа йышӑннӑранпа Йӗпреҫ районӗнче кӑна 8 фельдшерпа акушер пункчӗ туса лартнӑ. Ҫӗнӗ Выҫлинчи — тӑххӑрмӗш.

Тухтӑр ҫурчӗ 80-а яхӑн тӑваткал метр йышӑнӗ. Ҫӗнӗ ФАПра ҫутӑ та хӑтлӑ пулӗ. Шыв та шала кӗртӗҫ, таса мар шыва юхса тухма канализаци те тӑвӗҫ.

Вӑрнар районӗнчи Туҫи Ҫармӑс ялӗнче халӑх шучӗпе ҫул юсанӑ. Тӗрӗсрех каласан, вырӑнти пуҫарулӑх программипе.

820 метр тӑршшӗ ҫула вак чул сарса хытарнӑ. Ӑна савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура, хӗрлӗ хӑю касса, шар ҫаксах уҫнӑ. Мероприятие Вӑрнар район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Леонид Николаев, Мӑн Явӑш ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Сергей Волков, подряд организацийӗн (вӑл — А.Г. Ефимова усламҫӑ) ӗҫченӗсем, ял ҫыннисем пухӑннӑ.

Ҫула кӗске вӑхӑтра юсанӑ. Ӑна епле сарни ял ҫыннисене тивӗҫтерет. Подряд организацийӗн ӗҫ-хӗлне халӑх сӑнасах тӑнӑ. Вак чул сарнӑ ҫул 5 урама ҫыхӑнтарать.

Тӳре-шара пуҫарулӑх программине хутшӑннӑшӑн ял ҫыннисене тав тунӑ. Вырӑнтисем хӑйсен укҫи-тенкине шеллеменнине кура хыснаран та «нухрат» уйӑрнӑ.

Йӑлари хытӑ каяша ялсенчен ятарлӑ вырӑна турттарма пуҫланӑранпа самай вӑхӑт иртрӗ. Ҫӗнӗлӗхе пурнӑҫа кӗртме тытӑннӑранпа тӗрлӗ пӑтӑрмахсӑр пулмарӗ. Малтанах ҫынсене тарифсем тивӗҫтермерӗҫ. Кашни ҫын пуҫне уйӑхсерен 75-шер тенкӗ пуҫтарни халӑха нумай калаҫтарчӗ. Кӑштахран хака ялтисем валли 10 тенке яхӑн чакарчӗҫ. Кӑмӑлсӑрлану кунпах вӗҫленмерӗ-ха. Хӑш-пӗр ялта контейнерсем лартмантан йӑлари хытӑ каяша ниҫта йӑтма аптӑраҫҫӗ.

Чӑваш Енӗн строительство, архитектура тата ҫурт-йӗрпе коммуналлӑ хуҫалӑх министрӗ Алексей Грищенко ӗнерхи пӗр канашлура пӗлтернӗ тӑрӑх, йӑлари хытӑ каяша 13212 вырӑнтан турттараҫҫӗ. Вӗсенчен 1883 вырӑнта контейнерсене йӗркеллӗ вырнаҫтарса тухнӑ. Лайӑх енчен министр Куславкка, Красноармейски, Ҫӗмӗрле районӗсене тата Канаш хулине асӑнса хӑварнӑ. Ӗҫе аван йӗркеленисен йышӗнче ҫавӑн пекех — Хӗрлӗ Чутай, Сӗнтӗрвӑрри, Вӑрмар районӗсем.

Шупашкар районӗнчи Шорчекассинче пурӑнакан Николай Петров тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсенчен пӗринчи «Кугеси.рф/Общественный совет» (чӑв. Кӳкеҫ.рф/Халӑх канашӗ) пабликра ялти ҫӑл шӑпишӗн пӑшӑрханса ҫырнӑ.

Шемшер ял тӑрӑхне кӗрекен Шорчекассинче Ахтень ятлӑ ҫӑл пулнӑ иккен. Анчах юлашки икӗ ҫулта вӑл япӑхнӑ.

Пӗтӗм ял усӑ курнӑ ҫӑла юсас ыйтупа хастар ял ҫыннисем Шемшер ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ патне ҫитнӗ-мӗн. Вырӑнти тӳре-шара вӗсене нимпе те савӑнтарайман. Ҫӑлкуҫа тасатса тӑрассишӗн ял тӑрӑхӗ яваплӑ маррине ӗнентернӗ. Ҫынсене хӑйсен шучӗпе юсама сӗннӗ.

«Ялта пӗр ҫӑл пулмалла мар-ши? Камран пулӑшу ыйтмалла-ши?» — тесе ҫырнӑ пост авторӗ Николай Петров «Кӳкеҫ.рф/Халӑх канашӗ» пабликра.

Улатӑр районӗнчи Алтышево ялӗнче пурӑнакансем кӑмӑлсӑр, мӗншӗн тесен ҫӑвӗпех, юр ҫуса лартиччен, ялта ӗнесем ҫӳреҫҫӗ. Вӗсене пӑхакан ҫук. Выльӑх-чӗрлӗх хӑй тӗллӗн ҫӳрет. Вырӑнти администраци те кун тӗлӗшпе нимӗн те туман. Кун пирки «Экосреда Чувашия» сайтра хыпарланӑ.

Ӗнесене кӗтӗве яманран вӗсем ял тӑрӑх кунӗпе утаҫҫӗ. Ҫавна май таҫта та вӗсен каяшӗ выртать. «Ял кунне те храм ҫывӑхӗнчи тислӗклӗ лапамра уявларӑмӑр», - ҫапла ҫырнӑ сайтра.

Ӗнесенчен суса илнӗ сӗте вара савута ӑсатаҫҫӗ. Вырӑнти халӑх иккӗленет: ҫапла майпа ҫапкаланса ҫӳрекен выльӑхӑн сӗчӗ пахалӑхлах-ши? Пӗлтӗр ав лейкоз чирне тупса палӑртнӑ.

Ҫитменнине, ӗнесем ҫынсен картисене ҫӗмӗреҫҫӗ, пахча ҫимӗҫе ҫиеҫҫӗ, газ пӑрӑхне те сиенлетнӗ. Кунашкалли пӗлтӗр пулнӑ. Выльӑхӑн хуҫи кам? Ҫакна палӑртаймаҫҫӗ ҫынсем. Хӑш чухне ӗнесем ҫӗрле те урамрах выртаҫҫӗ-мӗн.

«Эпир ялшӑн тӑрӑшса ҫунса пурӑнсан унӑн пуласлӑхӗ пурах. Ҫуралнӑ тӑван кӗтес аталанса пытӑр тесен алӑ усса лармалла мар. Унӑн малашлӑхӗ пирки кунран кун шухӑшламалла. Пирӗн тӑрӑхра кун пек маттур та пуҫаруллӑ, тӑван ен шӑпишӗн ҫунакан ҫынсем пайтах», — хыпарланӑ Патӑрьел районӗнчи Первомайски ял тӑрӑхӗн сайтӗнче.

Ӗнер унта ял сӑн-сӑпатне хитрелетсе тӑракан стелла уҫнӑ. Вырӑнтисем пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫак ӗҫе «ырӑ кӑмӑллӑ ял йыш тӑрӑшнипе, депутатсемпе аякра пурӑнакан ентешсем пулӑшнипе» пурнӑҫланӑ.

Стеллӑна уҫмашӑкӑн Патӑрьел район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Рудольф Селиванов, Аслӑ Арапуҫ ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Станислав Никитин, Патӑрьел район депутачӗсем Алексей Емельяновпа Димитрий Выросов, Шупашкарти «Весна» предпиряти ертӳҫи Вячеслав Камышев, «Сидели» ял хуҫалӑх пӗрлешӗвӗн ертӳҫи Александр Иванов, районти «Авангард» хаҫат редакторӗ Александр Козлов тата ыттисем пухӑннӑ.

Вӑрмар районӗнчи Арапуҫ ялӗнче пурӑнакансем «Экосреда Чувашии» (чӑв. Чӑваш Енӗн экологи тавралӑхӗ) проектран пулӑшу ыйтнӑ. Вӗсем ҫӳп-ҫап контейнерӗсем епле ларнипе тата йӑлари хытӑ каяша турттарнишӗн тӳлес ыйтупа кӑмӑлсӑрланнине пӗлтернӗ.

«Манӑн ыйту пур: ҫӳп-ҫап контейнерӗсем ҫук, ҫывӑхрисем ялан тулли пулсан укҫа мӗншӗн тӳлемелле? Ҫӳп-ҫап уйӑхра пӗр хутаҫ ҫеҫ пухӑнать. Ӑна пӑрахма ял варринчи контейнер патне ҫур километр утмалла, эпӗ ял пуҫламӑшӗнче пурӑнатӑп», — пӗлтернӗ Арапуҫ хӗрарӑмӗ.

«Экотавралӑх» проекта экологи ыйтӑвӗсене татса пама пулӑшма йӗркеленӗ. Ҫӳп-ҫапа пӑрахма юраман вырӑна пенипе те вӑл кӗрешет.

Сӑмах май, ҫакна та пӗлтермелле. Йӑлари хытӑ каяша турттаракан «Экоцентр» предприяти нумаях пулмасть 4 пине яхӑн ҫӗнӗ контейнер туяннине Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗччӗ.

Кӑҫал ялсенче пурӑнакан 116 ҫын пурӑнмалли ҫурт-йӗре лайӑхлатӗ. Ҫак тӗллевпе, ЧР Ял хуҫалӑх министерствин сайтӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, хыснаран 114,6 миллион тенкӗ уйӑрӗҫ.

Ҫурт-йӗр тумашкӑн е хваттер туянмашкӑн паракан социаллӑ тӳлеве чи малтанах ялта пурӑнакан е ял хуҫалӑх предприятийӗсенче ӗҫлекен ҫамрӑк специалистсем тивӗҫӗҫ. Яла пурӑнма куҫакан, унта ӗҫлеме пуҫлакан ҫынсем те ҫак пулӑшӑва тивӗҫме пултараҫҫӗ.

Палӑртмалла: пӗлтӗр кунашкал пулӑшупа 6,68 пин тӑваткал метр ҫурт-йӗр тунӑ, 40 ҫын пурӑнмалли условисене лайӑхлатнӑ. Вӗсен йышӗнче 24-шӗ – агропромышленноҫ комплексӗн ӗҫченӗсем, 6-шӗ – медик, 7-шӗ – вӗренӳ тытӑмӗнче вӑй хуракансем, 3-шӗ – вӑй-хал культурипе спорт, культура тытӑмӗн ӗҫченӗ.

«Питех те хаваслӑ Муркаш районӗ. Кунсерен тенӗ пек епле те пулин ҫӗнӗ хыпар. Пуш уйӑхӗн 30-мӗшӗ те ҫавӑн пек пулса тухрӗ. Ҫерла Тӑрри ялӗнче «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» партин пайташӗпе, Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗн ертӳҫин ҫумӗпе Александр Федотовпа тӗл пулу иртни пирки отчет турӗҫ», — хыпарланӑ Алексей Кряжинов журналист Фейсбукра.

Тӗлпулӑва хутшӑннӑ Борис Оньков Александр Иванович пурнӑҫ лайӑхланнине палӑртса ача-пӑча ытларах ҫуратма сӗннине пӗлтернӗ. «Камӑн ҫуратмалла? Ялта ватӑсем ҫеҫ! Ӗҫ ҫук! Йӑлари каяша турттарнишӗн мӗнле тӳлемелле?» — шавланӑ иккен вырӑнтисем. Вӗсем ялти ача пахчипе шкула мӗншӗн хупнипе тата ытти ыйтупа кӑсӑкланнӑ. Анчах чуна лӑплантармалли хурав кӗтсе илтеймен иккен.